سهم مبلغ چک‌های برگشت خورده در خرداد 1402 به 11.6 درصد از کل چک‌های مبادله شده رسیده است که در 13 ماه اخیر بی سابقه بوده است. تغییر نسبت چک‌های وصول شده و برگشت خورده می‌تواند حاوی انعکاساتی از انتظارات مردم و توان بازپرداخت تعهداتشان باشد.
توان افراد در بازپرداخت تعهدات خود با شرایط اقتصاد کلان بی ارتباط نیست.
زمانی که درآمد به دست آمده یک فرد نسبت به انتظاراتی که فرد برای بازپرداخت تعهداتش داشت کاهش می‌یابد، در پرداخت چک مبادله شده دچار مشکل می‌شود.
در سال منتهی به خرداد 1402 مبلغ سرانه هر چک برگشتی افزایش یافته و این درحالیست که در این بازه زمانی تمایل افراد به استفاده از چک در مبادلات نیز بیشتر شده است.
همچنین تورم تجربه شده روی مبالغ چک‌های معامله شده بی‌اثر نیست و درصورتی که مبلغ معامله شده با نرخ کمتری نسبت به سطح قیمت‌ها رشد کرده باشد، احتمالا ارزش واقعی معامله کاهش یافته است.
افزایش استفاده از چک در مبادلات
آمارها نشان می‌دهد که تمایل افراد برای استفاده از چک بالاتر رفته است. تعداد چک‌های استفاده شده در خرداد 1401 حدود 6 میلیون و 750 هزار فقره بوده و در خرداد امسال به بیش از 7 میلیون و 900 هزار رسیده است. علاوه بر اینکه تعداد چک‌های مورد استفاده در مبادلات افزایش یافته، میانگین مبلغ هر چک نیز افزایش یافته است.
در این بازه زمانی مبلغ سرانه چک‌های استفاده شده از 50 میلیون تومان به بیش از 63 میلیون تومان رسیده که بخشی از این افزایش در مبلغ، ناشی از تورم تجربه شده در این مقطع زمانی است.
با توجه به اینکه نرخ تورم نقطه به نقطه در خرداد امسال 42 درصد بوده و مبلغ سرانه نوشته شده در هر چک حدود 25 درصد رشد کرده است، رشد مبالغ چک‌های معاملاتی ظاهرا اسمی بوده و در واقع احتمالا ارزش واقعی آن‌ها کاهش یافته است.
عموما از چک برای مبادلات بلند مدت یا میان مدت استفاده می‌شود. هنگام استفاده از چک ذهنیت افراد معامله‌گر درباره شرایط اقتصادی کشور و تصوراتشان از آینده اهمیت می‌یابد.
برای مثال یک شخص وقتی می‌خواهد یک ماشین لباسشویی بخرد و از چک استفاده می‌کند، عقیده دارد که در آینده مشخص می‌تواند هزینه آن را پرداخت کند. اگر فرد در زمان سررسید چک قادر به پرداخت آن نباشد، چک برگشت می‌خورد. بنابراین یکی از دلایل برگشت چک می‌تواند عدم تطابق پیشبینی‌ای معامله‌گر با واقعیت باشد. به عبارت دیگر فرد فکر می‌کرد در تاریخی مشخص به درآمدی دست می‌یابد ولی در واقع این اتفاق نیافتاده است.
در سال منتهی به خرداد 1402 نسبت چک‌های برگشت خورده نیز افزایش یافته است. نسبت چک‌های برگشت خورده از لحاظ مبلغ در 13 ماه گذشته بی سابقه بوده است. این نسبت در زمان اشاره شده به 11.6 درصد رسیده که حدود یک درصد از اردیبهشت 1402 رشد کرده است.
علاوه بر این موضوع، تعداد چک‌های برگشتی نسبت به کل چک‌های مبادله شده نیز افزایش یافته است. این نسبت نیز در مقایسه با 10 ماه اخیر با نرخ 8.3 درصد در بیشترین مقدار خود قرار گرفته است.
کلاهبرداری یا ناتوانی در پرداخت؟
در سومین ماه 1402 به‌طور متوسط مبلغ هر چک برگشتی حدود 88 میلیون تومان و مبلغ هر چک وصول شده حدود 61 میلیون تومان بوده است. بررسی‌ها حاکی از این است که مبلغ هر چک برگشتی در خرداد سال جاری نسبت به سال گذشته بیش از 51 درصد رشد کرده درحالیکه رشد مبلغ سرانه چک‌های وصولی در این بازه کمتر از 23 درصد رشد کرده است.
وقتی نرخ چک‌های برگشتی زیاد می‌شود یا به معنای افزایش کلاهبرداری و وجود خلاء قانونی است و یا به معنای این است که معامله‌گر واقعا قصد پرداخت بدهی خود را داشته ولی به دلایلی موفق به انجام آن نشده است. به گزارش بانک مرکزی دلیل عمده چک‌های برگشتی در ماه گذشته به دلیل عدم توان پرداخت بوده است.
